Lữ Bố (tự Phụng Tiên) là một trong những nhân vật quân sự nổi tiếng và gây tranh cãi nhất vào cuối thời Đông Hán và đầu thời Tam Quốc trong lịch sử Trung Quốc. Nổi danh với sức mạnh vô song và kỹ năng chiến đấu siêu việt, đặc biệt là tài cưỡi ngựa bắn cung, ông được ví như “Chiến thần”. Tuy nhiên, cuộc đời ông cũng đầy rẫy những lần phản trắc, thiếu tầm nhìn chiến lược, cuối cùng dẫn đến thất bại và cái chết bi thảm.
I. Nguồn Gốc và Thời Kỳ Đầu
Xuất Thân:
Lữ Bố là người huyện Cửu Nguyên, quận Ngũ Nguyên, Tinh châu (nay thuộc khu vực Nội Mông, Trung Quốc). Ông nổi tiếng từ sớm nhờ sức khỏe hơn người, giỏi cưỡi ngựa và bắn cung. Thời trẻ, ông phục vụ dưới trướng Đinh Nguyên, Thứ sử Tinh châu. Đinh Nguyên rất quý mến và tin dùng Lữ Bố, coi ông như tâm phúc.
Phản Đinh Nguyên, Theo Đổng Trác:
Năm 189, Hán Linh Đế băng hà, Đại tướng quân Hà Tiến triệu Đinh Nguyên mang quân vào Lạc Dương để diệt trừ phe hoạn quan. Sau khi Hà Tiến bị giết, Đổng Trác từ Tây Lương kéo quân vào kinh đô, nắm quyền triều chính. Đổng Trác muốn loại bỏ Đinh Nguyên để thâu tóm binh quyền Tinh châu. Biết Lữ Bố là mãnh tướng, Đổng Trác sai người mang vàng bạc, châu báu và con ngựa Xích Thố nổi tiếng để dụ dỗ.
Lữ Bố, vốn có tham vọng và thấy lợi trước mắt, đã nghe theo lời dụ dỗ, giết chết Đinh Nguyên và mang thủ cấp đến dâng cho Đổng Trác. Đổng Trác rất hài lòng, phong Lữ Bố làm Kỵ Đô úy, sau thăng Trung Lang tướng, tước Đô Đình hầu và nhận Lữ Bố làm con nuôi. Từ đó, Lữ Bố trở thành cận vệ và là cánh tay đắc lực của Đổng Trác.
II. Dưới Trướng Đổng Trác và Sự Kiện Ám Sát
Mối Quan Hệ Với Đổng Trác:
Đổng Trác cậy Lữ Bố dũng mãnh nên rất tin tưởng, luôn giữ bên mình. Tuy nhiên, Đổng Trác tính tình tàn bạo, nóng nảy. Có lần, vì chuyện nhỏ không vừa ý, Đổng Trác đã rút kích ném Lữ Bố, may Lữ Bố né kịp và xin lỗi nên mới thoát. Từ đó, Lữ Bố trong lòng cũng ngầm oán hận Đổng Trác.
Theo “Tam Quốc Chí” và “Hậu Hán Thư”, Lữ Bố đã có quan hệ bất chính với một thị tỳ (người hầu gái) của Đổng Trác. Ông lo sợ chuyện này bị phát giác sẽ nguy hiểm đến tính mạng.
Liên Kết Với Vương Doãn, Giết Đổng Trác:
Tư đồ Vương Doãn, một đại thần trung thành với nhà Hán, thấy Đổng Trác chuyên quyền, tàn bạo nên ngầm tìm cách trừ khử. Biết được sự bất mãn của Lữ Bố, Vương Doãn đã khéo léo thuyết phục ông tham gia kế hoạch ám sát Đổng Trác. Lữ Bố ban đầu do dự vì tình “cha con” với Đổng Trác nhưng Vương Doãn đã dùng lợi ích quốc gia và sự an nguy của bản thân Lữ Bố để khích lệ.
Năm 192, Lữ Bố cùng Vương Doãn và một số người khác lập mưu, dụ Đổng Trác vào cung rồi bất ngờ tấn công. Chính Lữ Bố đã đâm chết Đổng Trác. Sau khi Đổng Trác chết, Lữ Bố được phong làm Phấn Vũ tướng quân, giả tiết, nghi trượng như tam công, tước Ôn hầu, cùng Vương Doãn nắm quyền triều chính.
(Lưu ý: Nhân vật Điêu Thuyền và “liên hoàn kế” là một sáng tạo nổi tiếng trong tiểu thuyết “Tam Quốc Diễn Nghĩa” của La Quán Trung, dựa trên chi tiết Lữ Bố tư thông với thị tỳ của Đổng Trác. Sử sách không ghi chép về một nhân vật tên Điêu Thuyền với vai trò như trong tiểu thuyết).
III. Lang Bạt và Tranh Đoạt Quyền Lực
Thất Bại ở Trường An:
Không lâu sau khi Đổng Trác chết, các bộ tướng cũ của Trác là Lý Thôi, Quách Dĩ tập hợp quân Tây Lương phản công, đánh vào Trường An. Lữ Bố dù dũng mãnh nhưng không giỏi mưu lược và điều binh, lại không được lòng quân sĩ và quan lại như Vương Doãn. Kết quả, quân Lữ Bố thất bại, Vương Doãn bị giết. Lữ Bố phải bỏ Trường An, chạy về phía đông.
Nương Nhờ Các Chư Hầu:
Viên Thuật: Lữ Bố ban đầu định theo Viên Thuật ở Nam Dương. Tuy nhiên, Viên Thuật ghét Lữ Bố vì tính kiêu ngạo và hay cướp bóc, nên không dung nạp.
Viên Thiệu: Lữ Bố sau đó đến Hà Nội nương nhờ Viên Thiệu. Ông giúp Viên Thiệu đánh bại quân Khăn Vàng của Trương Yên ở Thường Sơn, lập công lớn. Tuy nhiên, Lữ Bố cậy công kiêu ngạo, dung túng cho quân lính cướp bóc, khiến Viên Thiệu không hài lòng và muốn trừ khử. Biết ý đồ của Thiệu, Lữ Bố trốn thoát.
Trương Dương: Lữ Bố chạy đến chỗ Trương Dương, Thái thú Hà Nội.
Trần Lưu và Duyện Châu: Năm 194, khi Tào Tháo đi đánh Đào Khiêm ở Từ châu, các mưu sĩ của Tào là Trần Cung và Trương Mạc đã phản lại Tào, đón Lữ Bố về làm chủ Duyện châu. Lữ Bố nhanh chóng chiếm được phần lớn Duyện châu.
Tranh Giành Với Tào Tháo và Lưu Bị:
Mất Duyện Châu: Tào Tháo quay quân về đánh Lữ Bố. Sau nhiều trận chiến giằng co, Lữ Bố do thiếu mưu lược và không được lòng dân, cuối cùng bị Tào Tháo đánh bại vào năm 195, phải bỏ Duyện châu.
Chiếm Từ Châu: Lữ Bố chạy sang Từ châu nương nhờ Lưu Bị, người lúc đó đang làm chủ Từ châu sau khi Đào Khiêm mất. Năm 196, nhân lúc Lưu Bị đem quân đi đánh Viên Thuật, Lữ Bố đã nghe theo lời xúi giục của thuộc hạ, đánh úp Hạ Bì (thủ phủ Từ châu), chiếm lấy Từ châu. Lưu Bị mất căn cứ, phải quay về hòa giải và được Lữ Bố cho đóng quân ở Tiểu Bái.
“Viên Môn Xạ Kích”: Một sự kiện nổi tiếng thể hiện tài bắn cung của Lữ Bố là “Viên môn xạ kích” (Bắn kích ở cửa dinh). Khi Viên Thuật sai tướng Kỷ Linh mang quân đánh Lưu Bị, Lữ Bố đứng ra giảng hòa. Ông đặt một cây kích ở xa và giao ước nếu bắn trúng ngạnh kích thì hai bên phải lui quân. Lữ Bố đã bắn trúng, khiến Kỷ Linh phải rút quân, cứu Lưu Bị khỏi một trận chiến bất lợi.
IV. Thất Bại và Cái Chết ở Hạ Bì
Mâu Thuẫn và Bị Vây Khốn:
Lữ Bố sau đó lại liên kết với Viên Thuật, đồng ý gả con gái cho con trai Viên Thuật. Tuy nhiên, ông sớm thay đổi, bắt sứ giả của Viên Thuật gửi cho Tào Tháo. Điều này khiến Viên Thuật tức giận.
Năm 198, Tào Tháo liên minh với Lưu Bị tiến đánh Từ châu. Lữ Bố liên tiếp thất bại, phải rút về cố thủ ở thành Hạ Bì. Mưu sĩ Trần Cung khuyên Lữ Bố chia quân ra ngoài làm thế ỷ dốc nhưng Lữ Bố nghe lời vợ nên không theo.
Bị Phản Bội và Xử Tử:
Cuộc vây hãm kéo dài, quân Lữ Bố cạn lương, tinh thần sa sút. Các thuộc hạ của Lữ Bố là Hầu Thành, Tống Hiến và Ngụy Tục bất mãn, đã bắt trói Lữ Bố và Trần Cung, mở cửa thành đầu hàng Tào Tháo.
Khi bị giải đến trước mặt Tào Tháo, Lữ Bố xin tha mạng và hứa sẽ giúp Tào Tháo bình định thiên hạ. Tào Tháo có chút do dự vì tiếc tài năng của Lữ Bố, bèn quay sang hỏi ý Lưu Bị. Lưu Bị nhắc lại chuyện Đinh Nguyên và Đổng Trác đều bị Lữ Bố giết hại. Tào Tháo nghe vậy, quyết định xử tử Lữ Bố.
Lữ Bố bị thắt cổ rồi chém đầu tại lầu Bạch Môn, thành Hạ Bì. Trần Cung cũng bị xử tử.
V. Đánh Giá
Lữ Bố được công nhận là một trong những chiến binh cá nhân mạnh nhất thời đại. Câu nói “Nhân trung Lữ Bố, mã trung Xích Thố” (Người có Lữ Bố, ngựa có Xích Thố) đủ cho thấy sự nể phục của người đời đối với sức mạnh và uy danh của ông trên chiến trường.
Dù dũng mãnh vô địch, Lữ Bố lại thiếu trí tuệ, tầm nhìn chiến lược và khả năng dùng người. Ông được mô tả là người hữu dũng vô mưu, hay thay đổi, không giữ chữ tín, ham lợi nhỏ trước mắt và dễ bị xúi giục. Ông nhiều lần phản bội chủ cũ, khiến không ai thực sự tin tưởng ông. Trần Thọ trong “Tam Quốc Chí” nhận xét: “Lữ Bố có sức mạnh của cọp nhưng không có kế sách của kẻ anh hùng, khinh suất và hay thay đổi, chỉ nghĩ đến lợi trước mắt. Từ xưa đến nay, chưa có ai như vậy mà không bị diệt vong.”
Lữ Bố trở thành một biểu tượng của sức mạnh phi thường nhưng cũng là một bài học về sự thất bại do thiếu đức độ và trí tuệ trong thuật lãnh đạo. Hình ảnh của ông, đặc biệt qua tiểu thuyết “Tam Quốc Diễn Nghĩa”, đã ăn sâu vào văn hóa đại chúng.
Kết Luận
Cuộc đời Lữ Bố là một chuỗi những thăng trầm đầy kịch tính. Từ một võ tướng vô danh, ông vươn lên thành một thế lực quân sự đáng gờm nhờ sức mạnh cá nhân. Tuy nhiên, những khiếm khuyết trong tính cách và năng lực lãnh đạo đã khiến ông không thể xây dựng được một sự nghiệp bền vững, cuối cùng phải nhận lấy kết cục bi thảm. Dù vậy, Lữ Bố vẫn là một nhân vật không thể thiếu khi nhắc đến thời kỳ Tam Quốc, một minh chứng cho sự phức tạp của con người và thời cuộc.
